اصول جوجه کشی شترمرغ
جوجه کشی از تخم شترمرغ به تجربه و تخصص بالایی نیاز دارد و دارای اصول مشخص و تعریف شده ای است اگر چه برخی اصول در بعضی مزارع پرورش قابل تغییر است و تغییر می کند. جوجه کشی تخم شترمرغ به دو صورت طبیعی با استفاده از مولد و مصنوعی با استفاده از دستگاه جوجه کشی انجام می شود.
جوجه کشی طبیعی
در جوجه کشی طبیعی شترمرغ ها به مدت ۴۲ روز روی تخم ها می خوابند تا جوجه ها از تخم خارج شوند. خوابیدن روی تخم ها توسط شترمرغ ماده و نر به نوبت انجام می شود. جوجه هایی که از طریق طبیعی تولید می شوند معمولاً سرزنده تر هستند.خوابیدن شترمرغ روی تخم ها بیش از ۴۲ روز به دلیل اینکه باعث ضعیف شدن شترمرغ می شود برای تولیدکنندگان تجاری مقرون به صرفه نمی باشد.
جوجه کشی مصنوعی
تاریخچه جوجه کشی مصنوعی برای رسیدن به اهداف اقتصادی از زمان آرتور داگلاس در آفریقای جنوبی در سال ۱۸۶۷ آغاز شد که برای اولین بار ماشین جوجه کشی را به بازار عرضه نمود. هم زمان با انقلاب بین المللی صنعت پرورش شترمرغ در سال ۱۹۸۰، روش ها و تکنیک متفاوتی به بازار معرفی شدند.
از معیارهای ارزیابی مدیریت جوجه کشی می توان به درصد جوجه سالم از تخم بارور جوجه کشی اشاره کرد. با به کارگیری اصول مدیریتی صیحیح می توان درصد جوجه درآوری را تا ۸۰ درصد نیز افزایش داد.
کیفیت تخم های قابل جوجه کشی
برای جوجه کشی انتخاب تخم سالم برای درصد جوجه درآوری مهم است. عواملی که در انتخاب تخم شترمرغ برای جوجه کشی مهم هستند که در زیر به آن اشاره شده است:
ژنتیک
کنترل فعالیت جوجه کشی باید براساس عملکرد تک تک پرنده های تخم گذار انجام گیرد و می تواند تأثیر زیادی بر تولید فصلی یا سالانه گله داشته باشد. مطالعات انجام شده در آفریقای جنوبی موید این مطلب است که انتخاب پرنده ها بر اساس کارایی تولیدمثلی تأثیر زیادی در بهبود پتانسیل تولید گله دارد.
اندازه تخم
اندازه تخم بستگی به نژاد و نحوه مدیریت دارد و معمولاً بین ۱۳۰۰ گرم تا ۱۷۰۰ گرم متغیر است و ممکن است به ۲۲۰۰ گرم هم برسد. تخم های کوچک معمولاً توسط شترمرغ های جوان و یا در ابتدای فصل تولید می شوند و اغلب بدون نطفه هستند. انتخاب تخم های بیش از حد کوچک ممکن است در طول انکوباسیون مقدار زیادی آب از دست داده و جوجه هایی ضعیف و دهیدارته (خشک) تولید نماید. تخم های بیش از حد بزرگ در مقایسه جثه خود از سطح کمی برخوردار هستند و میزان تبادل گاز و بخار آب در آن ها کم است، لذا جوجه های حاصل از این تخم ها ضعیف هستند. پس در انتخاب تخم باید دقت فراوانی به خرج داد زیرا که اولین مرحله تولید است.
کیفیت پوسته
پوسته نقش بسیار مهمی در فرایند جوجه کشی دارد. پوسته به عنوان یک سد بین محیط بیرون و داخل تخم است. پوسته امکان تبادل اکسیژن و کربن دی اکسید و بخار آب را فراهم کرده و از طرف دیگر از عوامل عفونی جلوگیری به عمل می آورد. ضخامت پوسته در تخم شترمرغ به طور متوسط ۱/۷ تا ۲ میلی متر در نوسان است.
پوسته های ضخیم مانع تبخیر آب شده، جوجه های حاصل از این تخم ها ضعیف و دچار ادماتوز (خیزدار) خواهند بود. پوسته های نازک موجب دفع بیش از حد آب شده و امکان نفوذ عوامل بیماری زا بسیار زیاد می شود. پوسته های ترک دار، جوش دار، ورقه ورقه ای، شیاردار و گچی و یا هر نوع اختلال دیگر، ساختار غیر منسجم داشته و امکان نفوذ عوامل میکروبی را افزایش می دهد.
تغذیه پرندگان مولد
تغذیه شترمرغ مولد نقش مهمی در درصد باروری و جوجه آوری دارد. تخم، یک واحد پیش ساخته است که تمام مواد لازم جهت تولید یک جوجه سالم را در بردارد. در صورتی که پرنده مولد دچار کمبود نسبی در پروتئین، کربوهیدرات و یا چربی باشد تخم های کمتر و یا کوچک تری تولید می کند. تأثیر کمبود تک تک مواد غذایی بر مورفولوژی جنین و تلفات جنینی در طیور صنعتی به خوبی شناخته شده است.
بیماری ها
عوامل عفونی در دستگاه تولید مثل در زمان تشکیل زرده و آلبومن به تخم انتقال یافته و موجب تلفات جنینی، کاهش جوجه درآوری و کاهش ماندگاری جوجه ها می شود.
جمع آوری و حمل و نقل صحیح و بهداشتی تخم ها
برای رسیدن به حداکثر درصد جوجه دهی در جوجه کشی تخم شترمرغ، جمع آوری، حمل و نقل و عملیات قبل از جوجه کشی تأثیر مهمی دارند. در جمع آوری تخم شترمرغ بایستی موارد زیر رعایت شود:
- بلافاصله پس از تخم گذاری، تخم ها را جمع آوری نکنید و صبر کنید تا کوتیکول تخم کاملاً خشک شود.
- هر تخم پس از جمع آوری با یک پارچه خشک به طور مجزا تمیز شود. تخم های مرطوب و کثیف مستعد آلودگی میکروبی هستند.
- هر تخم توسط حوله خشک یا دستمال کاغذی مجزا حمل شود.
- تخم ها در یک جعبه به همراه فوم پلاستیکی یا ضایعات پارچه های کتانی قرار داده شوند.
- سعی شوند طرف پهن تخم به سمت بالا نگه داری شود.
- سعی نمایید در هنگام حمل و نقل تخم ها تکان شدید نخورند.
- تاریخ تخم گذاری و سایر اطلاعات لازم در ورقه مخصوص یادداشت گردد.
تمیز و ضدعفونی کردن تخم ها
خشک و تمیز نگه داشتن تخم های شترمرغ برای جوجه کشی بسیار مهم است. اگر تخم ها خیلی کثیف و آلوده هستند باید در شرایط بهداشتی قوی شست و شو داده شود. استفاده از سمباده یا اجسام زبر برای تمیز کردن تخم ها، لایه بیرونی تخم آسیب دیده و باعث نفوذ عوامل بیماری زا می شود. بهتر است از تخم هایی که خیلی کثیف و آلوده هست برای جوجه کشی استفاده نشوند.
قبل از قراردادن تخم ها در داخل دستگاه جوجه کشی معمولاً به وسیله دود دادن ضدعفونی می کنند که برای دود دادن از فرمالین ۴۰ درصد و پرمنگنات پتاسیم استفاده می شود.
قبل از دود دادن، کثافات روی تخم کاملاً برداشته شود. برای هر متر مکعب اتاق ضدعفونی ۳۰ سی سی فرمالین و یا ۲۰ گرم پرمنگنات پتاسیم کافی است. دقت نمایید ابتدا پرمنگنات در یک ظرف فلزی قرار داده شود سپس فرمالین ریخته شود. زمان دوددهی نباید بیشتر از ۲۰ دقیقه شود.
هشدار: گاز فرمالدئید سمی بوده و در غلظت بالا باید از تنفس خودداری کرد. پوست نسبت به فرمالین حساس بوده و نباید با آن تماس مستقیم داشته باشید.
نگهداری و ذخیره کردن تخم ها
تخم ها خیلی سریع روند فسادپذیری را شروع می کنند و مورد هجوم باکتری ها قرار می گیرند. انبار و ذخیره سازی تخم ها باید در مدت زمان کوتاه انجام شود. در شرایط ایده آل می توان تخم ها را به مدت ۷ روز و حداکثر ۱۰ روز ذخیره نمود. بعد از این مدت میزان جوجه درآوری رو به کاهش می رود. حداقل دمای مورد نیاز برای آغاز رشد جنینی در طیور ۲۹/۵ درجه سانتیگراد است. در صورتی که تخم ها در این دما یا بالاتر قرار گیرند تلفات جنینی پس از روز دوم انکوباسیون به مقدار زیادی افزایش می یابد. در دمای ۱۲/۵ تا ۱۸/۵ درجه سانتیگراد می توان تخم ها را به راحتی تا ۷ روز نگهداری نمود. رطوبت نسببی اتاقک نگهداری برای جلوگیری از تبخیر آب تخم ها باید درحد ۷۵ درصد باشد.
چرخاندن تخم یک عامل بسیار مهم بخصوص در هنگام تکامل جنین در دوران اولیه جوجه کشی است. جنین در بالای زرده و در مرکز تخم قرار دارد. اگر تخم ساکن باشد جنین به طرف بالای تخم شناور شده و به غشاء پوسته می چسبد. بنابراین بایستی طی دوران ذخیره سازی، تخم های شتر مرغ با زاویه ۴۵ درجه حداقل ۶ بار در روز، ۹۰ درجه چرخانده شوند.
ماشین جوجه کشی
دما
ثابت بودن دما در روند جوجه کشی بسیار مهم و حیاتی است چرا که نوسان دما موجب کاهش جوجه درآوری و ماندگاری جوجه ها می گردد. تخم شترمرغ را می توان در دمایی بین ۳۵ تا ۳۶/۹ درجه سانتی گراد با موفقیت جوجه کشی کرد. ولی بیشتر تولید کنندگان دامنه ۳۶ تا ۳۶/۴ درجه سانتی گراد را ترجیح می دهند. دمای پایین در طول دوره جوجه کشی موجب افزایش تلفات جنینی، تولید جوجه های ضعیف در هچ می گردد.
رطوبت
برای تولید جوجه های با اندازه طبیعی ثابت نگه داشتن رطوبت دستگاه بسیار مهم است. از دست دادن رطوبت بیش از حد طبیعی تخم باعث ضعیف شدن جوجه ها می شود. میزان از دست دادن آب توسط تخم ها از طریق توزین آن ها در طول دوره انکوباسیون کنترل می گردد. کاهش وزن مناسب برای تخم شترمرغ از زمان ورود به دستگاه تا زمان نوک زنی داخلی ۱۲ تا ۱۵ درصد از وزن اولیه است.
درجه رطوبت نسبی در دستگاه های جوجه کشی شترمرغ بین ۲۵ تا ۴۰ درصد تنظیم می گردد. انتخاب درصد رطوبت به میزان درجه حرارت کیفیت تخم ها و میزان تهویه درست بستگی دارد. هر چه درجه حرارت ستر بالاتر باشد میزان رطوبت نسبی باید پایین تر باشد تا درصد جوجه درآوری ثابت بماند. دمای بالا باعث افزایش متابولیسم در جنین شده و از این رو میزان آب متابولیسمی تولیدی بیشتر می شود. در این حالت با وجودی که طول دوره انکوباسیون کاهش می یابد امکان دفع آب اضافی وجود ندارد. عکس این حالت در دماهای پایین صادق است.
تهویه
ترکیب اصلی هوا شامل اکسیژن، نیتروژن، دی اکسید کربن و بخار آب می باشد. حرکت آزاد این گازها از طریق منافذ پوسته و غشاهای پوسته حائز اهمیت است. رشد جنین بستگی به ورود اکسیژن به تخم شترمرغ و خروج دی اکسید کربن و رطوبت دارد.
جنین هرچه بزرگتر می شود اکسیژن بیشتری مصرف و دی اکسید بیشتری تولید می کند. در اواخر دوره جوجه کشی تهویه خیلی اهمیت دارد. خارج نمودن هوای کثیف از دستگاه جوجه کشی و اتاق جوجه کشی به اندازه تهیه اکسیژن اهمیت دارد.
چرخش تخم
در طول دوره جوجه کشی چرخش تخم ها از اهمیت به سزای برخوردار است. با چرخش تخم ها لایه های مواد غذایی و مواد دفعی اطراف جنین در حال رشد امکان پذیر می گردد. در صورتی که چرخش تخم ها مرتباً صورت نگیرد باعث کاهش جوجه درآوری می شود. مطابق برنامه های توصیه شده زاویه چرخش تخم ها باید ۴۵ درجه نسبت به خط عمود باشد و حداقل ۶ بار در روز انجام گیرد.
کندلینگ (نور بینی)
با انجام کندلینگ تخم های بدون نطفه و تخم های حاوی جنین مرده مشخص می شوند که در این حالت باید از دستگاه خارج شود زیرا این تخم ها فضای ستر را اشغال می کند. نور بینی تخم شترمرغ بخاطر پوسته ضخیم آن باید با یک منبع نور قوری انجام شود. کندلینگ تنها در روز چهاردهم انکوباسیون و مجدداً در هنگام انتقال تخم ها از ستر به هچر توصیه می گردد.
انتقال به هچری
زمان توصیه شده برای انتقال سه روز قبل از متوسط زمان هچ می باشد که بین روزهای ۳۹ و ۴۰ می باشد. در مورد درجه حرارت و رطوبت در هچر اتفاق نظر وجود ندارد. از یک سو نشان داده که دمای هچر در مقایسه ستر باید کمتر باشد تا افزایش حرارت در متابولیک در هنگام هچ جبران شود و از سوی دیگر گفته شده که دمای هچر باید افزایش یابد تا کاهش حرارت ناشی از تعداد کمتر تخم موجود در هچر در مقایسه با ستر خنثی شود. توصیه می شود که دما و رطوبت در هچر مانند ستر باشد. تفریخ تخم شترمرغ حتی تحت شرایط ایده آل ۳ تا ۶ روز طول می کشد.
تخم ها در هچر چرخانده نمی شوند.
اقدامات بعد از هچ
دستگاه هچ باید محیطی تمیز و عاری از آلودگی باشد زیرا جوجه های تازه متولد شده در آن خشک می شوند و توانایی راه رفتن پیدا می کنند. ناف تمام جوجه ها باید با پماد یا اسپری ضدعفونی شود. اگر ناف هنوز باز است باید پانسمان گردد تا دچار آلودگی نشود. سطح هچر نباید زیاد خشک باشد تا به پوست ظزیف جوجه های تازه متولد هچ شده آسیب برساند. و نه آنقدر لیز باشد تا جوجه ها دچار عارضه پاهای باز شود. زمان توقف در دستگاه هچ برای اکثر جوجه ها نباید از ۲۴ ساعت تجاوز کند و پس از طی این زمان جوجه ها باید به اتاق نگهداری جوجه ها انتقال یابد.
